جنگ صفین و نهروانمهمترین علت وقوع جنگ صفین، سرپیچی معاویه از بیعت با حضرت علی (علیه‌السلام) به بهانه شرکت حضرت در قتل عثمان بوده است که در آستانه پیروزی کامل امیرمؤمنان (علیه‌السلام)، با حیله عمروعاص جنگ پایان پذیرفت و با جریان حکمیت، امام از برخی خواسته‌های خویش موقتاً و برحسب ضرورت و تحمیل دست برداشت. عده‌ای از سپاهیان علی (علیه‌السلام) (خوارج) که اتفاقاً در وادار کردن حضرتشان به پایان جنگ نقشی مهم داشتند، بعدها متوجه اشتباه خویش شده و از حضرت خواستند که عهد خویش را با معاویه بشکند که با نپذیرفتن ایشان زمینه جنگ نهروان پیش آمد. ۱ - جنگ‌های حضرت علیحضرت علی (علیه‌السلام) در مدت کوتاه خلافت پنج‌ساله خویش با سه گروه به جنگ پرداخت: ۱.۱ - جنگ با اصحاب جملاولین جنگ که به جنگ جمل شهرت یافت، به نفع ایشان خاتمه یافت؛ ولی این فتح و پیروزی او را برای همیشه آسوده نکرد؛ بلکه مدعی و رقیب دیگری مانند معاویة بن ابی‌سفیان در شام بود که از زمان خلافت عمر در آن شهر فرمان‌روایی کرده و از دیرباز در حکومت آن ناحیه چشم طمع دوخته بود و همو خواست که تا آخر عمر در آن‌جا مستقلاّ امارت نماید. بدین جهت امام علی (علیه‌السلام) به دلیل وظیفه سنگینی که در نگه داشتن جامعه اسلامی از انحراف بر عهده‌اش بود، ناچار شد که فتنه این رقیب حیله‌گر و پیروانش را که به قاسطین مشهور بودند، از میان بردارد. ۱.۲ - جنگ صفینحضرت علی (علیه‌السلام) پس از انتخاب شدن به خلافت در مدینه، درصدد برقراری نظم و اتحاد جامعه اسلامی با خاموش کردن فتنه شامیان بود که با فتنه جمل در بصره مواجه شد که در آن‌جا بیعت‌شکنان نماینده او را بیرون کرده و به آشوب پرداختند؛ لذا موقتاً از تصمیم اولیه خود منصرف شده و راه بصره را در پیش گرفت و علت تصمیم آن حضرت برای حرکت به سمت شام این بود که معاویه در پاسخ نامه او نه‌تنها تن به بیعت نداده، بلکه مانند اصحاب جمل، حضرت علی (علیه‌السلام) را به قتل عثمان متهم کرده و خون‌خواهی از قاتلان عثمان را بهانه و دست‌آویز خود قرار داده بود. ۱.۲.۱ - بیان یک نکتهتوجه به این مسئله ضروری است که موضوع خون‌خواهی از قتل عثمان در آن روزها برای هر ستم‌کاری، دست‌آویز و بهانه‌ای برای فتنه‌انگیزی شده بود و عجب این‌که همان قاتلین عثمان ادعای خون‌خواهی می‌کردند و کسی را متهم این ماجرا می‌نمودند که نه‌تنها در قتل عثمان دخالتی نداشت، بلکه به منظور خیرخواهی او را نصیحت کرد و در موقع محاصره خانه‌اش به وسیله امام حسن (علیه‌السلام) برای رفع تشنگی او آب هم به منزل وی فرستاده بود! ۲ - پاسخ امام به نامه معاویهباری حضرت علی (علیه‌السلام) نامه معاویه را پاسخ نوشت: بیعت من یک بیعت عمومی است و شامل همه افراد مسلمین می‌باشد اعم از کسانی که در موقع بیعت در مدینه حاضر بوده یا کسانی که در بصره و شام و شهرهای دیگر باشند و تو گمان کردی که با تهمت زدن قتل عثمان نسبت به من، می‌توانی از بیعت من سرپیچی کنی و همه می‌دانند که او را من نکشته‌ام تا قصاصی بر من لازم آید و ورثه عثمان در طلب خون او از تو سزاوارترند و تو خود از کسانی هستی که با او مخالفت کردی و در آن موقع که از تو کمک خواست وی را یاری نکردی تا کشته شد. حضرت علی (علیه‌السلام) در موارد زیادی به روشن گری مردم و فریب‌های معاویه پرداخته‌اند. برای اطلاع بیشتر به شروح نهج البلاغه و کتبی که در این زمینه نگاشته شده است مراجعه نمایید. ۲.۱ - وقوع جنگ نهروانسومین گروهی که حضرت علی (علیه‌السلام) به جنگ با آنان پرداختند، خوارج بودند، آنان گروهی از پیروان علی (علیه‌السلام) بودند که در جنگ صفین به علت مخالفت با آن حضرت در جریان حکمیت از ایشان جدا شده‌اند و از راه اطاعت آن حضرت بیرون رفته و بر ایشان خروج کردند (اعلان جنگ کردند). ازاین‌رو به آنان مارقین نیز گفته می‌شود. ۳ - پانویس۴ - منبعپایگاه اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «علل وقوع جنگ صفین»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۳/۲۲. |